Dương Tử Thành -
Thế rồi liền ngay sau đó là sự xuất hiện của “Chảy qua bóng tối”, và lại một bất ngờ nữa, tiểu thuyết “Rừng người” của anh vừa tiếp tục ra mắt bạn đọc. Cú “hattrick tiểu thuyết” của Đỗ Phấn khiến người ta không thể không quan tâm tự hỏi Đỗ Phấn là ai, và từ đâu đến?
Nhà văn Đỗ Phấn. |
1. Chẳng một lời tuyên ngôn, chẳng một câu “dọa dẫm”, ngay cả nơi bàn trà quán rượu với những bạn viết thân cận nhất, thế nhưng khi Đỗ Phấn in đến đầu sách thứ 8 trong đó có 3 tiểu thuyết liên tục trong 3 năm thì làng văn phải giật mình. Giật mình bởi gã họa sĩ tưởng tay ngang dạo chơi vào khu vườn văn chương này hóa ra đã là chủ nhân đích thực với tấm sổ đỏ sở hữu một mảnh đất trong vườn văn và trên mảnh đất ấy bỗng một ngày nở ra một loài hoa lạ. Cái tấm sổ đỏ ấy gã luôn giấu nhẹm đi sau cái phong thái khật khưỡng, nửa như khinh miệt, nửa như trưởng giả, pha chút kênh kiệu bất cần của đám thị dân trước lũ nhà quê tỉnh lẻ. Cái cách gã bước vào khu vườn ấy khiến cho người ta lầm tưởng ông chủ đất với gã say ngất ngưởng vào… xin đểu nhiều hơn là nghĩ đến một kẻ yêu lao động, ngày đêm cần mẫn gieo trồng.
2. Đọc Đỗ Phấn, người ta dễ hình dung đến những người của Hà Nội muôn năm cũ với những lịch lãm, phép tắc mà giờ đây với tầng lớp thị dân mới dường như đã trở nên xa xỉ. Đọc văn anh dễ nghĩ đến những kẻ lạc thời, luôn tin tưởng tuyệt đối và thành kính vào những giá trị đã được định hình, được vun đắp hàng nghìn năm nhưng giờ đây bỗng trở thành những thứ giáo điều dành cho kẻ hoài cổ dở hơi rỗi việc. Quả Đỗ Phấn có giống kẻ rỗi việc thật. Ở ngoài đời bất cứ khi nào gọi anh đều sẵn sàng cà phê, sẵn sàng có mặt (chứ không “vắng mặt” như tên tác phẩm). Đỗ Phấn giống như kẻ rỗi việc ngồi nhặt nhạnh, soi mói những lỗ hổng của văn minh đô thị. Anh thường đặt ra những câu hỏi trong những trang văn. Những câu hỏi mà như tự vấn. Những câu hỏi của kẻ ngơ ngác không thể hiểu nổi tại làm sao lại ra nông nỗi ấy…
3. Không phải ngẫu nhiên mà văn Đỗ Phấn nhận được sự cộng hưởng từ phía những người trẻ. Là bởi tính chất thời sự của vấn đề anh đặt ra, cách anh đào sâu vào những vấn đề của xã hội đương đại. Đến với văn chương muộn hơn những người cùng thế hệ rất nhiều, nhưng những trang viết của anh luôn bám sát đời sống đương đại, dễ nhận được sự đồng cảm của những người trẻ và của những ai còn tha thiết, còn dấn thân, còn trách nhiệm và mở lòng với cuộc sống hôm nay. Vượt qua đoạn đầu của thế hệ mình để đến với đoạn sau, Đỗ Phấn đã chọn điểm nhìn ở hôm nay, viết về những vấn đề của hôm nay, quyết không ăn mày phần dĩ vãng đã cài then, hay đúng hơn là anh đã biết chuyển hóa nó, tiêu pha nó bằng những giá trị của đồng tiền đang lưu hành chứ không phải bằng những tờ tiền âm phủ.
Cuốn tiểu thuyết "Rừng người". |
4. Có thể nói ít người theo đuổi, tha thiết với đô thị, nhìn nhận các vấn đề của đô thị một cách thấu triệt, mổ xẻ, tiên đoán, bắt bệnh cho nó nhiệt thành, cùng kiệt như Đỗ Phấn. Ở các tiểu thuyết của anh, người ta thấy một đô thị đang vỡ ra, đang bị cày xới, sục sạo trong cuộc chiến giữa bản thể và những lai tạp nhố nhăng. Nếu như ở “Vắng mặt” là sự đào sâu vào bi kịch cá nhân, loay xoay ở những vấn đề mang tính cá nhân thì ở “Chảy qua bóng tối” lại có sự cực đoan khi cắt nghĩa các vấn đề của đô thị và những hệ lụy của nó với cách nhìn rất dễ khiến những kẻ “ngụ cư chân chính” phải chạnh lòng. Anh sẵn sàng chỉ ra cái sự nhộn nhạo của đô thị là do những kẻ nhập cư, là do những bát nháo của “nửa kia thành phố”, phần đất mới nhập vào làm mất thế “rồng cuộn hổ ngồi”. Còn đến “Rừng người”, người ta đã thấy một đô thị - không - hẳn - là - Hà - Nội, một khái niệm đô thị ở tầm cao hơn, đã có sự liên kết với các “đô thị vệ tinh”, các vùng nông thôn lân cận để vấn đề không còn là của một đô thị riêng lẻ nào. Cùng với tiến trình mở rộng địa lý của Thủ đô, không gian tiểu thuyết của Đỗ Phấn cũng có sự mở rộng để hướng tới một Thủ đô rộng lớn hơn và cũng tượng hình hơn, để nói những vấn đề của thời đại.
Xuyên suốt 3 tiểu thuyết là hình ảnh những gã bất đắc chí lăn từ cuộc tình này qua cuộc tình khác, một cách đầy bản năng, thụ động, hết cuộn tròn trong vòng tay gái nhà lành đến vục mặt vào những ả cave, sống một đời sống nhục dục trong sự bi phẫn, bất lực với bi kịch của chính mình, không cách gì vượt thoát. Chán nản thì uống rượu, rượu say thì lao vào đàn bà, chán đàn bà lại tìm đến rượu bên những tri âm để rồi lặp lại cái vòng luẩn quẩn ấy. Đó cũng là một cách nhìn, nhưng nếu như nhìn bằng một cách khác như nhà phê bình trẻ Đoàn Ánh Dương: Đọc “Rượu và đàn bà” - “Tình bạn và Tình yêu” sẽ thấy xót xa vì sự biến mất của những điều tưởng như là vĩnh cửu, khi những thứ chuẩn mực phổ thông bỗng dưng thành của hiếm.
5. Đỗ Phấn viết về tất cả những điều ấy ngoài tư cách tác giả còn với tư cách của người trong cuộc, đau nỗi đau của người trong cuộc. Giống như một ông bố của gia đình vốn nền nếp gia phong một ngày bất lực ngồi nhìn đàn con của mình không còn giữ được nếp nhà, trở nên lố lăng, hư hỏng, mỗi đứa hỏng một kiểu, chẳng cái nào hỏng giống cái nào, cái gia đình ấy đầy đủ tứ chứng nan y về tinh thần, suy sụp không cách gì cứu vãn. Đau đấy, nhục đấy, xót xa đấy mà chỉ biết bất lực ngồi nhìn.
Nếu như các nhà văn gốc Hà Nội đã làm nên những cột mốc riêng, nếu như Bảo Ninh mang theo cái chất trai phố vào chiến trường để rồi cắm nên một cột mốc “Nỗi buồn chiến tranh” theo cách của một người Hà Nội bằng sự điềm tĩnh, sự chiêm nghiệm riết róng và xa xót; Nguyễn Việt Hà đã dựng nên một chân dung Hà Nội đầu những năm đổi mới bằng “Cơ hội của Chúa” với vẻ giễu nhại của kẻ tinh quái có con mắt nhà tiên tri, chẩn đoán, bắt bệnh như thần, thì Đỗ Phấn, tiếp tục dòng chảy ấy, anh đã dựng nên một bức chân dung lập thể của Hà Nội những năm đầu thế kỷ 21 với những ung nhọt đã bắt đầu vỡ lở, với những hang hốc ủ bệnh nay đang bộc phát…. Nhìn vào dòng chảy ấy có thể thấy “Cơ hội của Chúa” của Nguyễn Việt Hà là dự báo, còn bộ 3 tiểu thuyết của Đỗ Phấn là kết quả của sự dự báo ấy. Người ta thấy một đô thị đang vỡ ra, đang rệu rã, bộ khung văn hóa đang bị quá tải, đang phải gồng mình gánh đỡ một cơ thể bệnh hoạn đè nặng, trì níu khiến nó đang trở nên hụt hơi vì quá sức. Người ta cũng thấy những giá trị tinh thần của mảnh đất ngàn năm đang bị xâm lấn, dồn đuổi, chiếm chỗ một cách quyết liệt và thô bạo.
6. Đọc Đỗ Phấn bỗng nhiên tôi lại nhớ đến hai câu kết trong bài thơ “Ông Đồ” của Vũ Đình Liên: “Những người muôn năm cũ / Hồn ở đâu bây giờ?”. Thế còn lớp con cháu họ, những người ấy đang ở đâu? Đang tự giấu mình đi để làm kẻ “Vắng mặt”, hay bị lạc lõng giữa “Rừng người”, hay bất lực làm kẻ mù lòa nhắm mắt làm ngơ “Chảy qua bóng tối”? Dù thế nào thì cũng cho thấy một điều, họ đang ngày càng nhỏ bé, vô danh, đang tự thu mình và có nguy cơ biến mất bởi những thứ khác họ hàng ngày đang nhiều lên, như con lũ dữ, cuốn trôi, lấn lướt, nhấn chìm tất cả, thống soái để tạo nên nhịp đập hỗn loạn của một đô thị mở. Nhưng dù thế, tôi vẫn tin, những gì có sức nặng thì hay chìm sâu để những thứ rác rưởi nổi nênh làm mưa làm gió, còn nó sẽ lắng đọng trẫm mình để kết tinh, như khúc kỳ nam, qua chớp bể mưa nguồn sẽ một ngày phát lộ. Nhưng cũng tiếc thay, khi ấy, có lẽ những gì tốt đẹp đã trở thành di sản mà lớp hậu sinh chỉ có thể ngắm nhìn.
Hà Nội tháng 10/2011