Chúng tôi ở Đức, nghe tin TP Hà Nội đồng ý cho nhóm Nguyễn Thu Thủy làm Con đường Gốm sứ trên đê sông Hồng mà mừng. Nếu làm như ban đầu nói, tôi hy vọng, Con đường Gốm sứ sẽ cho Hà Nội đẹp hơn. Nó là xu hướng của nhiều nước trên thế giới, dùng tranh tường, gốm, nhóm tượng, phù điêu với chất liệu khác nhau, xoá đi sự xám xịt có tính xi măng hoá của đô thị. Năm nay về nước, đi quan sát nhiều đoạn Con đường Gốm sứ mà thất vọng. Nhìn chung, mặc dù chưa hoàn thành, Con đường Gốm sứ hỏng nhất ở sự chắp vá manh mún, thiếu tính thống nhất của một công trình nghệ thuât, dù đã chi 17 tỷ đồng tiền thuế của nhân dân do Hà Nội cấp. Thật đau lòng.
Một đoạn đường gốm sứ ở Hà Nội. Ảnh: Công ty Nghệ thuật Tân Hà Nội. |
Trong bài Con đường Gốm sứ bị cảnh báo thành 'rác văn hóa', nhiều ý kiến đã phê phán đúng, chỉ ra sự thất bại của nhóm thực hiện. Song có ý kiến của họa sĩ Bùi Viết Đoàn - một trong những người theo dự án này từ những ngày đầu - phân bua: "… Tính thống nhất về nội dung, theo anh là 'không phải yếu tố quan trọng nhất', vì 'không ai đứng một chỗ mà quan sát hết cả bức tranh 6.000 m cả'. Và: "Ở nước ngoài, tranh tường của họ đều gắn tên nhà tài trợ. Chỉ có điều, họ gắn ở dưới, chứ không phải ở trên hay ở trung tâm bức tranh như mình, nên đỡ phô hơn"…
Đây là hai ý kiến có tính ngụy biện, không đúng.
Tôi xin có hai ví dụ tại Đức, ở thành phố Teltow, nơi tôi sinh sống, người ta xử lý các bức tường xám, chống xi măng hoá ra sao?
Trên đoạn lộ giao thông từ Schoenefeld về Teltow có bức tường xi măng phía trái, cao 5 mét, dài gần hai cây số, nhằm chắn tiếng động từ đường Autobahn vào một khu dân cư. Một hoạ sĩ đã làm dự án biến nó thành 13 dải mô tả 13 chòm sao trên trời, ở mỗi ngôi sao đều gắn một ngọn đèn tỏa sáng về đêm. Hoạ sĩ trình dự án lên Uỷ ban quận, nơi có bức tường đó và khi thấy dự án hợp lý sẽ được duyệt cấp kinh phí. Vậy là gần hai cây số được một nhóm hoạ sĩ vẽ trong hơn một tháng và lắp hệ thống chiếu sáng. Không ai ngắm được tất cả công trình dài ấy, từ một điểm nhìn, nhưng khi ôtô chạy qua cả đoạn hai cây số ấy, bất cứ người nào cũng nhận ra tính thống nhất của một công trình trên bức tường ngày xưa xám xịt. Ban đêm nó lấp lánh như thêm một bầu trời khác ở bên đường. Tính thống nhất của mỗi tác phẩm nghệ thuật không phụ thuộc vào điểm nhìn, nhất là ở những tác phẩm kéo dài, điều này cũng giống như việc lĩnh hội một cuốn phim mà thôi.
Trẻ em ở Teltow trang trí cho tường một trạm bơm nước nóng ở ngã ba đường. Ảnh: Nguyễn Văn Thọ. |
Thành phố Teltow, cũng như nhiều thành phố khác ở châu Âu, có nhiều bức tường chết, toàn xi măng xám, lại có những công trình công cộng, như nhà vệ sinh, nhà bơm nước nóng và lạnh, trạm điện… làm thành phố không đẹp. Ở châu Âu, hơn 20 năm qua, có một thời, nhiều người, chủ yếu là thanh thiếu nhi đã dùng sơn xịt tạo nên nhiều bức tranh làm bẩn tầu điện ngầm mới xuất xưởng, nhiều mảng tường nhà mới xây, chính quyền bực tức, các nhà hoá học vào cuộc, sáng chế ra loại sơn tẩy rửa những bức tranh ấy. Những năm gần đây, người ta nhận thấy, vẽ tranh tường là một nhu cầu của thanh niên, nên đã hướng các em vào công việc hữu ích. Thế là trẻ em và thanh niên lập các dự án trang trí lại các bức tường chết có tính xi măng hóa kia, để chính quyền địa phương duyệt cấp kinh phí và vì thế họ, chính những đứa trẻ nghịch ngợm đã biến hàng trăm điểm đen của thành phố thành nhiều bức tranh rất sinh động, xoá đi cái nhịp đô thị xi măng hoá vốn đầy rẫy ở nhiều thị trấn châu Âu.
Sự trang trí sáng tạo để xoá bức tường chết, sự xi măng hoá bằng nghệ thuật Graffiti hiện nay nhan nhản ở nhiều thành phố tại Đức. Tháng 6 năm nay tôi còn chứng kiến tận mắt từ đầu tới cuối một việc như sau:
Chỗ cầu vượt, nơi lên xuống vào Trung tâm Stenzentre, đường đi Teltow lên Potsdam có một bức tường màu đỏ, xây rất nghiêm chỉnh, chứ không hề vụng về nham nhở... dùng ngăn tiếng động từ đường Autobahn vào khu dân cư.
Một sớm tháng 6 vừa qua, có một chiếc xe bus nhỏ chở ba người rất trẻ. Chúng tới ngó nghiêng, và lôi từ ôtô xuống hơn chục lọ sơn (loại sơn nén dùng xịt sơn vá ôtô, mô tô...) và ba đứa trẻ lôi ra một bản vẽ cùng nhau đo đạc cẩn thận và bắt đầu vẽ. Chúng kẻ những đường thẳng ngang chéo, sơn trắng làm nền trên bức tường. Bốn năm giờ sau. Một toa tầu hiện ra chỉ gồm bốn màu. Nom cũng đỡ chán mắt ở bức tường màu đỏ gạch... Làm xong, chúng phủi tay và lên ôtô chạy đi.
Bức tranh tường bốn mầu tốp trước vẽ sau đó vài tuần, tốp thứ hai vẽ thêm các hình nhân vật đè lên. Ảnh: Nguyễn Văn Thọ.
Hai ba hôm sau nữa, tôi lại đi qua, thấy trên toa tầu mà bọn trẻ trước hoàn tất, lại ai đó tới, vẽ thêm 4 nhân vật và một dòng chữ. Nhưng bọn Phá hoại tới sau, vẫn tôn trọng bọn trước, vẽ có ý thức, không phá vỡ cái tranh của bọn đầu tiên mà làm cho nó sinh động hơn bởi nhân vật dí dỏm, thường thấy ở trên đường tầu S.bahn.... Và rõ là, cách chơi của tốp thứ hai, sự thêm vào hai tốp nhân vật làm toàn cục tranh nom ấn tượng hơn. Tôi quan sát vài tuần nữa, thấy người ta không xoá bức tranh vẽ thêm ấy đi và hỏi ra thì biết, tốp thứ nhất làm tranh theo dự án còn bọn trẻ thứ hai đã vẽ thêm vào. Nhưng cả hai tốp đều tỏ ra suy nghĩ và vẽ rất chuyên nghiệp tạo ra tranh tường rất sinh động và ăn ý.
Nghệ thuật Grafiti mà tôi kể trên không cầu kỳ và tốn phí như những tranh tường cỡ lớn hàng trăm mét vuông ở các thành phố lớn như Berlin, Hamburg hay Munschen… và chắc nó không tốn lắm tiền như dự án Con đường Gốm sứ ở ta, trong dự kiến ban đầu, song rõ ràng những đứa trẻ ở thành phố tôi ở khi vẽ gần trăm bức tranh khác nhau ở nhiều điểm trong thành phố Teltow nơi tôi ở, đã rất động não, chúng tư duy không xi măng hoá và tạo nên vẻ đẹp cho thành phố. Và, trên tất cả các bức tranh tôi thấy ở Teltow và Đức nhiều năm qua, không hề thấy sự quảng cáo thương mại lộ liễu phản cảm như nhiều đoạn trên Con đường Gốm sứ.
Ý tưởng và chủ trương tạo nên Con đường Gốm sứ, trên quãng tường bao đê dài 6.000 mét ở Hà Nội là một việc làm đáng khích lệ, song việc tiến hành tạo dựng bấy nay thật manh mún, thiếu tính sáng tạo thậm chí có thể nói lười nhác và không bảo đảm một dự án có tính thống nhất. Nó làm lãng phí nhiều công sức và tiền bạc của nhân dân, là một sự đã rồi đáng trách cho cả người quản lý và những người tổ chức dự án công trình này.
Nhà văn Nguyễn Văn Thọ