Yến Nhi -
Đêm Nguyên tiêu của Ngày thơ Việt Nam (3/3), Ban tổ chức đã công bố 100 bài thơ của 100 tác giả nổi bật của một thế kỷ thi ca Việt Nam. Theo BTC, đây là cuộc bình chọn những bài thơ Việt Nam hay nhất thế kỷ 20 đã được phát động từ đầu năm 2005, do Trung tâm văn hóa Doanh nhân và Nhà xuất bản Giáo dục phối hợp tổ chức. Sắp tới NXB Giáo dục sẽ in thành sách ra mắt rộng rãi bạn đọc trong và ngoài nước.
Thật có ý nghĩa và làm nức lòng người yêu thơ khi trong không khí mùa xuân được gặp lại và thấy những thần tượng, những tác phẩm mà mình yêu quý được tôn vinh. Và đây phải chăng cũng là một lần độc giả khẳng định lại những tín niệm thẩm mỹ của mình về thơ ca mà bấy lâu chưa xác định rõ? Nghe công bố và đọc lại nhiều lần danh sách cụ thể các bài thơ thì thấy có đôi điều băn khoăn muốn phân giải.
Như cái tít cuộc bình chọn nêu lên, và đối chiếu các bài thơ được lựa chọn thì người đọc thấy giữa lý thuyết và thực tiễn có một khoảng cách. 100 bài thơ hay nhất chia đều cho 100 tác giả nổi bật của một thế kỷ thi ca Việt Nam, có nghĩa đây là những bài thơ đáp ứng các yêu cầu tiêu biểu nhất cho các giai đoạn thơ trong thế kỷ qua, cho các trường phái, cho các tác giả đã được thời gian và công chúng sàng lọc, công nhận. Cái tiêu chí "hay nhất" mà Hội đồng xét chọn đưa ra quả là một thử thách cho cả hai phía, cả HĐXC lẫn người đọc. HĐXC phải cân nhắc lựa chọn công phu, không thể cảm tính, tùy tiện, và người đọc phải chủ động có ý thức khi tiếp cận tác phẩm, một câu hỏi thầm “đây là bài thơ hay nhất” luôn hiện lên dò hỏi, căn dặn.
Ví như trên phương diện thời gian, các tác phẩm phải là tiêu biểu cho các giai đoạn: 1 - giai đoạn 30 năm đầu thế kỷ, 2 - giai đoạn những năm trước cách mạng, 3 - thời kỳ hai cuộc kháng chiến, 4 - những năm sau ngày thống nhất đất nước… Mỗi giai đoạn có một thước đo riêng, một chuẩn thẩm mỹ riêng. Nhưng ngay ở giai đoạn những năm đầu thế kỷ đã thấy thiếu vắng những bài như Bài hát lưu biệt (Huỳnh Thúc Kháng), Đập đá ở Côn Lôn (Phan Châu Trinh). Ở các nhà chí sĩ tiền bối này trong con người họ thơ và cách mạng là một, nhiều khi thơ còn giục giã hơn các bài luận lý.
Đã gọi là hay nhất thì phải là tiêu biểu nhất của tác giả được chọn thể hiện cá tính sáng tạo của tác giả, nhưng các bài cụ thể chọn vào không phải là hay nhất của tác giả đó. Thí dụ bài Đèo Cả của Hữu Loan so với Màu tím hoa sim thì còn một khoảng cách. Hay bài ca dao mới Bông và mây của Ngô Văn Phú so với bài Chim ngói từng được khen một thời của ông cũng vậy… Rồi những bài của Xuân Diệu, Văn Cao… đều chưa thỏa mãn người đọc.
Những năm đất nước chia cắt có những tác giả được công chúng thời đó đánh giá cao cũng không nên bỏ sót. Những trường phái nghệ thuật tiêu biểu, bây giờ có thời gian nhìn lại thấy những tác phẩm có đóng góp cho lịch sử thơ ca, không có nó thi gia tài thơ ca Việt nghèo đi biết mấy như trường hợp Nguyễn Xuân Sanh và Xuân Thu Nhã Tập.
Các tác giả được giải thưởng Nhà nước trong lĩnh vực thơ ca không nên thiếu: Trần Dần chẳng lẽ không có bài hay, khi ông từng tiêu biểu cho một khuynh hướng thi ca.
Độc giả cũng hơi ngạc nhiên khi có một vài bài đưa vào mà chẳng ai biết là đâu chứ chưa nói là hay nhất, trong khi các nhà thơ trẻ đương đaị, hàng chục tác giả có hàng trăm bài thơ hay theo khuynh hướng mới vắng mặt hoàn toàn, mà họ chính là bộ mặt của Thơ VN thời kỳ đổi mới sau ngày thống nhất đất nước.
Người đọc cảm thấy sự lựa chọn chưa thật kỹ lưỡng, chưa có một con mắt xanh tinh tường của người am hiểu thi ca đại diện cho độc giả Việt thời nay.
Thời điểm công bố thì quan trọng, nội dung giới thiệu thì lớn lao, tuy chưa rõ HĐ xét chọn gồm những ai, nhưng nghe sự thanh minh của một vị đại diện HĐXC thì vỡ lẽ: “Người bình chọn chủ yếu là sinh viên và học sinh trung học, bên cạnh cũng có một hội đồng thẩm định để đọc và so sánh”, "…giúp NXB GD làm sách đưa vào giảng dạy trong nhà trường” ( trích ý kiến nhà văn Lê Lựu - eVăn - 7/3).
Nếu không nói rõ như vậy tất sẽ dẫn đến những ngộ nhận không thích hợp vì những áng thơ được nêu lên, được tôn vinh này sẽ có tác động lớn đến người sáng tác cũng như hướng dẫn cảm thụ độc giả lâu dài, nó cần phải chuẩn xác để công bằng với lịch sử và động viên chiều hướng phát triển thơ ca. Vì không đáp ứng những yêu cầu trên, chúng tôi cho rằng nên lấy cái tiêu đề thích hợp “100 bài thơ hay của thế kỷ”, dừng lại đó thì vừa, chứ đừng nói là hay nhất và khiêm tốn nói rõ đối tượng tham gia bình chọn còn hạn hẹp chưa đại diện đông đảo công chúng yêu và hiểu thơ, mong độc giả góp ý để bổ sung những lần in sau.
Y.N.