Tranh cổ động "Hòa bình". |
Họa sĩ Trần Mai quê gốc ở Thái Bình, sinh ra và lớn lên ở Hà Nội. Dù không được đào tạo qua một trường lớp mỹ thuật nào nhưng nhờ lòng đam mê và tinh thần tự học, ông đã từng bước đến với hội hoạ, đến với nghề vẽ tranh cổ động như đến với một tình yêu, với niềm đam mê sáng tạo không ngừng.
Trần Mai từng là tác giả của bộ tem đạt giải Nhì sáng tác mẫu tem chủ đề “1.000 năm Thăng Long Hà Nội”, là nhà thiết kế của hàng loạt logo cho các tổ chức, công ty lớn. Thế nhưng, ông vẫn tự nhận sự nghiệp của cả đời ông là vẽ tranh cổ động. Họa sĩ cho biết: “Tranh cổ động là một loại hình xung kích trong công tác tuyên truyền chính trị, chủ yếu nhằm vận động nhân dân thực hiện các chủ trương chính sách Nhà nước, cụ thể là những nhiệm vụ trước mắt, trong từng giai đoạn. Nội dung trong tranh phải thật rõ ràng khúc chiết, nêu bật được chủ đề tư tưởng song lại cần có tính khái quát cao". Vì vậy, theo Trần Mai, hoạ sĩ vẽ tranh cổ động phải có khả năng khái quát nội dung; sử dụng màu sắc trong sáng, khoẻ khoắn; dùng chữ chắt lọc, sao cho ngắn gọn, khúc chiết gây ấn tượng mạnh mẽ, tạo sức thuyết phục cho người xem.
Tranh cổ động lôi cuốn Trần Mai trước hết bởi nhiệt huyết muốn thể hiện đường lối chủ trương của Nhà nước qua những hình tượng hội hoạ, và sau đó là bởi tính thách thức mà chính thể loại này đặt ra đối với người làm nghệ thuật. Hơn 40 năm miệt mài sáng tạo, ông đã âm thầm gửi gắm tình yêu ấy vào những bức tranh cổ động nghiêm túc, chững chạc và sâu sắc như: Hoà bình, Tổ quốc hay là chết… Các tác phẩm này có thể đã trở nên rất quen thuộc trên nhiều tấm áp phích tuyên truyền trong những chặng đường quan trọng của dân tộc, nhưng ít ai biết tới tác giả của nó, một người hoạ sĩ bình dị, lặng lẽ với công việc sáng tạo của mình.
Có những khó khăn...
Trò chuyện với VnExpress, Trần Mai cho biết, người vẽ tranh cổ động đương nhiên phải có lập trường chính trị vững vàng. "Nhưng cái khó khăn nhất lại là phải làm sao thể hiện đường lối ấy một cách đúng đắn, hiệu quả nhất. Tư duy nghệ thuật khác với tư duy khoa học, do đó, chỉ cần người hoạ sĩ có một chút bất cẩn thì sẽ rất dễ làm ảnh hưởng tới đường lối chung". Tuy vậy, trong suốt mấy chục năm qua, chưa một lần nào ông gặp phải sai sót.
Sự sáng tạo trong tranh cổ động cũng là một thách thức đối với nghệ sĩ. Tranh cổ động thường có nội dung khô khan, có những mô-típ không thể thay thế: búa liềm, bông lúa, lá cờ… Để khắc phục điều này, hoạ sĩ Trần Mai cho biết, ông thường chú trọng đến việc khám phá ra những ý tưởng mới, thay đổi bố cục, màu sắc, cách điệu những hình tượng quen thuộc trong tranh.
Trong kháng chiến, các hoạ sĩ đã khắc phục khó khăn, sáng tác một cách tự nguyện, kịp thời mà không hề đòi hỏi một sự ưu đãi nào. Thời nay, người vẽ tranh cổ động cũng là những hoạ sĩ nghèo. Chẳng ai lại đi mua tranh cổ động về treo ở nhà mình, vậy nên thù lao cho hoạ sĩ chỉ là những giải thưởng và tài trợ ít ỏi từ nhà tổ chức. Nhưng khi tôi đề cập đến vấn đề này, hoạ sĩ cười và bảo: "Tôi có những niềm vui riêng…".
Có những niềm vui…
Tranh cổ động "Chất độc da cam". |
Hoạ sĩ Trần Mai tự hào khoe với tôi: "Qua 6 kỳ Đại hội Đảng, Đại hội nào tôi cũng có tranh chào mừng. Xem lại các bức tranh của mình, tôi có thể thấy rõ sự thay đổi của đất nước qua mỗi thời kỳ".
Một niềm vui nữa là những giải thưởng, bộ sưu tập giải thưởng của ông bao gồm: giải III tranh cổ động quốc tế tại Liên Xô (cũ), giải III Chiến thắng Moncada (Cuba), giải vàng Festival Thanh niên Sinh viên Thế giới lần thứ 13 tổ chức tại Bình Nhưỡng… Người hoạ sĩ nhỏ bé, đã tham gia rất nhiều cuộc thi tranh cổ động với thế giới này mang trong mình một niềm tự hào rất lớn khi phát hiện ra rằng: Tranh cổ động của Việt Nam mang một sắc thái riêng, không giống bất cứ một loại tranh nào trên thế giới, nhìn vào đó, người ta nhận ra ngay nó là của Việt Nam. Ông nói: "Đó là do Việt Nam đã tạo được cho mình một bản sắc riêng, một dấu ấn văn hoá riêng".
Mong ước lớn của ông trong những ngày tháng tiếp theo là mở một triển lãm tranh cá nhân thứ hai, mà hình tượng chính trong đó là Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Lưu Hà