Trong văn hóa, xã hội người Mường trước đây, Nhà Lang (ngày nay thường gọi là "Lang đạo") là nói đến một tầng lớp cai trị, có quyền kế thừa theo dòng họ. Vì vậy ngôi nhà của quan Lang mang tính điển hình cho xã hội người Mường.
Bảo tàng Không gian Văn hóa Mường đã mua lại ngôi nhà của vị quan Lang vùng mường Chậm (huyện Tân lạc, tình Hòa Bình). Ngôi nhà được di dời và phục dựng tại bảo tàng từ năm 2007. Nơi đây không chỉ bảo quản, gìn giữ mà còn đón khách muốn tìm hiểu về văn hóa Mường. Tuy nhiên, ngày 24/10/2013, ngôi nhà Lang đã bị cháy, kèm theo nhiều hiện vật văn hóa Mường. Việc tìm người gây nạn và quy trách nhiệm vẫn chưa đi đến hồi kết.
Một góc bên trong nhà Lang trước đây. |
Nhà sử học Dương Trung Quốc nói: "Vụ cháy nhà Lang vẫn chưa đi đến cuối cùng về mặt pháp lý. Tuy nhiên, chúng ta không nên chỉ bức xúc, mà phải hành động. Hãy tập hợp cùng chủ nhân dựng lại trên nền cũ một nhà Lang mới. Nhà Lang ấy chứa đựng tình cảm, trách nhiệm và mối quan tâm sâu sắc của cộng đồng với nền văn hóa Mường".
Trong nỗ lực phục dựng lại di sản, Bảo tàng Không gian Văn hóa Mường thực hiện chiến dịch gây quỹ cộng đồng với tên "Nhà Lang - giấc mơ hồi sinh".
Chuỗi chương trình nghệ thuật đồng hành được triển khai từ tháng 5, gồm: buổi trình diễn thời trang và triển lãm sắp đặt tại Module 7 (Hà Nội) vào ngày 9/5; triển lãm ảnh nghệ thuật cuối tháng 5; triển lãm và đấu giá tác phẩm của cộng đồng nghệ sĩ cuối tháng 6.
Một dự án kêu gọi cộng đồng mạng cũng được triển khai. Theo anh Khánh Dương - người từng gây quỹ cộng đồng thực hiện sách Long Thần tướng tập 1, Humans of Hanoi - việc kêu gọi quỹ này là khả thi. "Cuối tháng 5 chúng tôi mới bắt đầu đẩy mạnh việc gây quỹ trên mạng internet. Hiện tại, có khoảng mấy trăm người tiếp cận dự án, đều đồng ý đóng góp. Dựa trên những kinh nghiệm của tôi trong các cuộc gây quỹ trước đây, dựa trên sự quan tâm của mọi người, tôi thấy việc kêu gọi này hoàn toàn có thể thành hiện thực".
Phần còn lại của ngôi nhà Lang sau đám cháy. |
Nhóm thực hiện cho biết khả năng phục dựng lại nhà Lang hoàn toàn có căn cứ. Ông Nguyễn Văn Huy, nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học - nhận định: "Năm 2007, khi ngôi nhà Lang được đưa về đặt tại Bảo tàng, những số liệu, bản vẽ kỹ thuật của công trình vẫn được lưu giữ. Đó là cơ sở để dựng lại nhà Lang trên nền cũ". Còn ông Đỗ Văn Trụ - Tổng thư ký Hội Di sản Việt Nam - đánh giá cao những kinh nghiệm của các người thợ (là đồng bào dân tộc Mường) từng vận chuyển và lắp đặt nhà Lang trong việc phục dựng lại công trình.
Lam Thu