Roman Karmen (1906 - 1978) là nhà quay phim, đạo diễn của Nga, được coi là một trong những nhà làm phim tài liệu hàng đầu của thế kỷ 20. Bên cạnh đó, ông còn làm nhiều công việc: biên kịch, quay phim, nhà báo, nhà sư phạm điện ảnh. Ông từng có mặt và làm phim tại những "điểm nóng" như Stalingrad (cuộc chiến tranh vệ quốc của nhân dân Liên Xô), nội chiến Tây Ban Nha, cuộc cách mạng Cuba...
Roman là người thực hiện bộ phim tài liệu nghệ thuật màu Việt Nam trên đường thắng lợi trong những ngày cuối của chiến dịch Điện Biên Phủ, và những ngày đầu hòa bình sau hiệp định Genève.
Bìa sách "Ánh sáng trong rừng thẳm". |
Cuốn bút ký Ánh sáng trong rừng thẳm ghi lại chuyến đi gian khổ nhưng nhiều kỷ niệm của Roman Karmen khi ông ở Việt Nam làm phim năm 1954. Bảy tháng ở xứ nhiệt đới, Roman Karmen cùng đoàn phim đã đi nhiều nơi trên dải đất chữ S, tiếp xúc rất nhiều nhân vật quan trọng như Hồ Chí Minh, Võ Nguyên Giáp, Tôn Đức Thắng, Phạm Ngọc Thạch, Tố Hữu... Ông vào rừng sâu, tới chiến trận, tiếp xúc người dân, tìm hiểu về mọi mặt đời sống Việt Nam như nông nghiệp, khoa học kỹ thuật, giáo dục, nghệ thuật... Để hiểu hơn về cuộc chiến, Karmen tìm gặp cả tướng De Castries khi đó đang bị giữ như tù binh tại Hà Nội.
Thời gian ở Việt Nam, đoàn làm phim của Roman Karmen quay được gần 40.000 mét phim. Gần 500 trang cuốn bút ký, cũng như những thước phim của ông đều khắc họa chủ nghĩa anh hùng và lòng dũng cảm của Việt Nam trong tư cách là chiến binh và người lao động.
Roman Karmen (thứ ba từ trái sang) khi làm phim ở Việt Nam năm 1954. |
Ánh sáng trong rừng thẳm cho thấy tình cảm của Roman Karmen với Việt Nam. Trong phần cuối bút ký, ông viết: “Bảy tháng ở Việt Nam! Thời gian trôi nhanh đến mức tôi không kịp nhận ra những ngày cuối cùng của cuộc chiến đã qua, những ngày hòa bình đầu đang đến. Trong tôi không thể nào phai mờ được kỷ niệm về các cuộc gặp gỡ với nhân dân Việt Nam, những trẻ em, bộ đội, du kích, những bộ trưởng, thầy giáo, công nhân, nông dân... Lần đầu tiên trong đời, tôi đến đất nước này và tôi sẽ yêu mến nó đến trọn đời. Trong giờ phút chia tay, tôi muốn tin rằng mình sẽ trở lại, sẽ thấy một Việt Nam hạnh phúc, thống nhất, không bị chia cắt bởi bất kỳ vĩ tuyến nào. Những cái bắt tay, những cái ôm hôn cuối cùng với những con người tôi yêu quý. Và khi máy bay lượn một vòng giã biệt trên bầu trời Hà Nội, phía trên hình bầu dục xanh lam của hồ Hoàn Kiếm, trái tim tôi như đang muốn nói: 'Tôi sẽ không nói lời vĩnh biệt với bạn, Việt Nam thân yêu!'".
Những hình ảnh trong phim "Việt Nam trên đường thắng lợi" của Roman Karmen. |
Cuốn bút ký Ánh sáng trong rừng thẳm của Roman Karmen xuất bản ở Moskva năm 1957. Từ nhiều năm trước, dịch giả Thúy Toàn có trong tay cuốn sách, đã trích dịch nhiều đoạn giới thiệu tới độc giả Việt. Nhằm bày tỏ lòng yêu mến, kính trọng, gần đây, ông cùng nhóm dịch Phương Hoài chuyển ngữ trọn vẹn tác phẩm. Sách được Nhà xuất bản Công an Nhân dân và Thái Hà Books phát hành tại Việt Nam trong quý hai năm 2015.
Lam Thu