Vợ chồng nhà văn Toan Ánh ngày trẻ. |
- Ông có thể cho biết chi tiết bản hợp đồng NXB Trẻ đã ký hợp đồng xuất bản tác phẩm của ông cuối tháng 5/2004?
- Trước đây sách của tôi cũng đã được xuất bản lẻ tẻ ở một số NXB. Riêng với NXB Trẻ, chúng tôi ký hợp đồng nhượng quyền có thời hạn để họ độc quyền xuất bản trên toàn quốc Toan Ánh toàn tập (gồm 124 tác phẩm đã in và chưa in) trong thời hạn 10 năm (2004-2015).
Trong đó có nhiều bộ sách giá trị và quan trọng như bộ Nếp cũ gồm 11 cuốn, nói đầy đủ về vòng đời của một con người Việt Nam (từ lúc thai nghén, sinh ra, đi học, đi làm, lập gia đình, chết, cải táng v.v..., đã in 6 cuốn). Bộ Việt Nam chí lược gồm 5 cuốn mới in được 3: Người Việt đất Việt, Miền Bắc khai nguyên, Cao nguyên miền thượng (2 cuốn còn lại là: Miền Trung kiên dũng, Miền Nam phú cường). Nếu tập truyện Trong lũy tre xanh (viết năm 1957) phê phán hủ tục làng quê thì Phong lưu đồng ruộng (1958) ca tụng nét đẹp của đời sống tinh thần nơi thôn xóm. Nếu Bó hoa Bắc Việt (1958) đề cao phẩm chất hiền thục, đảm đang của người phụ nữ Việt Nam thì Tiết tháo một thời (1957) nêu gương khí phách của sĩ phu Việt Nam. Cuốn Hương nước hồn quê (1999) dùng những câu chuyện tình để giải thích ca dao. Lại có 2 tập truyện ngắn khá thú vị là Những chuyện ăn trộm và Nghệ thuật bắt trộm, rồi Cầm ca Việt Nam, Hồn muôn năm cũ, Trong họ ngoài làng, Ta về ta tắm ao ta...
- Trong những tác phẩm của ông, đặc biệt có cuốn hồi ký "Nhớ thương" rất cảm động, viết sau khi người vợ qua đời ở tuổi 46. Tình nghĩa sâu đậm như thế hẳn có nhiều nguyên do?
- Thời trẻ tôi cùng các trai làng đi hát quan họ thâu đêm suốt sáng với các liền chị xinh đẹp, duyên dáng vùng quê nhưng chẳng có cô nào làm tôi rung động. Ấy thế mà khi tôi đến vùng Vĩnh Yên (Vĩnh Phú) công tác thì thật sự bị "sét đánh" ngay lần đầu tiên thoáng nhìn thấy cô bé chung xóm: "Biết em năm ấy tuổi mười lăm/ Mơn mởn trăng tơ giữa buổi rằm/ Cô nữ học sinh trường tỉnh lỵ/ Nhiều chàng trai trẻ vẫn yêu thầm... Biết em cách đó chẳng bao lâu/ Anh đến anh xin bỏ miếng trầu/ Bà nội bảo là em nhỏ quá/ Nhưng thôi, đôi trẻ đã thương nhau/ Nghỉ học vắng em cô giáo mong/ Kém vui lớp học lạnh như đông/ Hỏi thăm lũ bạn tranh nhau đáp/ Chị ấy, thưa cô sắp lấy chồng". (Biết em năm ấy).
Đã "bỏ miếng trầu" tức là đã đính hôn, thế nhưng cả hai đứa chưa bao giờ nói với nhau được nửa lời hoặc gặp riêng nhau. Mỗi khi tôi đến nhà thì cô ấy vụt chạy vào nhà sau, mà cô ấy có muốn ngồi lại cũng không được bởi thế nào cũng bị bà nội đuổi vào nhà trong (cô ấy mồ côi mẹ từ lúc 6 tuổi, ở với kế mẫu và bà nội). Tôi không buồn bởi lúc nào cũng bắt gặp đôi mắt đen láy của cô ấy đang nhìn trộm sau bức màn. Đôi mắt của cô gái từng được tôn xưng là hoa khôi Vĩnh Yên ấy trao gởi cho tôi biết bao điều... Chỉ đến lúc bà nội từ trần, chúng tôi mới được phép làm lễ cưới chạy tang. Chàng rể đứng chờ cô dâu ra lễ gia tiên mãi mới thấy cô dâu thẹn thùng bước ra trong chiếc áo dài xanh nước biển... cũ nát, rách lòi khuỷu tay. Lập hôn thú rồi vẫn chưa "động phòng" mà phải gìn giữ đến ngày đón dâu về mới thực sự là của nhau trọn vẹn. Khi ấy nhà tôi 17 tuổi. Sống với nhau 20 năm, có 11 người con. Nhà tôi đột tử vì đứt mạch máu dạ dày ngay trong ngày cưới đứa con gái thứ hai.
Tôi viết Nhớ thương khoảng 1 năm thì hoàn thành. Sau khi đọc cuốn sách này, nhà thơ Bàng Bá Lân đã viết cho tôi một bức thư dài, có đoạn: "...Tình chăn gối ở đây không cũ với thời gian. Hay đôi lứa là lứa đôi lý tưởng. Nếu không thì phải có cái gì khác thường. Cái gì ấy, tôi đã suy nghĩ nhiều mà không tìm ra. Anh có thể cho tôi biết được không"? Tôi đã trả lời : "Tôi cho rằng chúng tôi có cái gì là do sự giáo dục của cả đôi bên. Nền giáo dục đã phối hợp sự ăn ở giữa chúng tôi, luôn luôn kính trọng nhau. Thực ra gia đình hòa thuận bình yên, bền vững là ở trong tay người đàn bà...".
- Ở tuổi đại thọ, điều gì khiến ông hài lòng và còn điều gì phải băn khoăn?
- Điều hài lòng là lúc cuối đời cũng đã tìm được nơi để ký gởi toàn bộ tác phẩm của mình bởi đã nhiều năm rồi cứ ngồi nhìn chồng bản thảo chưa in mà... thở dài. Băn khoăn là xã hội Việt Nam thay đổi quá nhanh, những nét đẹp truyền thống ngày mỗi mai một trong khi đó lại du nhập nhiều thói quen sinh hoạt theo ngoại quốc, nhưng lại không chắt lọc những cái tốt mà lại thu nhận cả những điều xấu.
(Theo Thanh Niên)